Politieke klantenbinding in zwakke democratieën … en in België

Een recente paper van Bueno de Mesquita en Smith gaat na hoe rationeel regeringen beleid voeren. Eerder bespraken we al de inzichten van dit onderzoekersduo rond verstandig dictatorschap. Hun jongste publicatie gaat op hetzelfde elan verder.

Eenvoudig gesteld zegt de ‘selectorate theory’ dat staatshoofden zich bovenal richten op hun eigen voortbestaan. Om aan de macht te kunnen blijven, moeten ze zich vooral van voldoende steun vergewissen. Dat doen ze door de staatskas aan te wenden om hun achterban tevreden te houden.

In een hypothetische ideale democratie gebeurt dat door bijvoorbeeld veiligheid, onderwijs en andere moderne gemakken te financieren voor alle (stemgerechtigde) burgers. In zo’n setting zorgt het maximaliseren van de herverkiezingskansen van het staatshoofd ook voor de grootste welvaart voor alle inwoners van het land. Dat is de kracht van democratie.

In een eveneens hypothetische perfecte autocratie slaagt het staatshoofd erin aan de macht te blijven door de steun af te kopen van een handvol generaals en vakbondsleiders. Er blijft misschien nog wel wat budget over om ook hier en daar een school neer te poten of een versleten treinspoor op te kalefateren, maar dat is duidelijk niet de prioriteit van de rationele leider.

De vraag is natuurlijk of het er in de praktijk ook zo aan toe gaat. In hun recente paper nemen Bueno de Mesquita en Smith de proef op de som.

Testbare voorspellingen

Hun theorie voorspelt dat landen waarin ruime coalities* aan de macht zijn, meer begaan zijn met het algemeen welzijn. Om de coalitiegrootte te bepalen, beroepen ze zich op cijfers van ‘Varieties of Democracy’, een onderzoeksproject rond democratisering.

Landen waarin oppositiepartijen ongehinderd kunnen functioneren, burgers vrij kunnen deelnemen aan het politieke leven en verkiezingswaarnemers onafhankelijk kunnen werken, scoren hoog op de schaal van Smith en Bueno de Mesquita.

In de top 10 van 2020 vinden we naast enkele Scandinavische landen ook buurland Nederland terug. Duitsland haalt de eerste plek binnen, de Verenigde Staten staan op plek 10. Ons land, ten slotte, schommelt al enkele jaren tussen plek 15 en 25.

Uit de paper die Smith en Bueno de Mesquita enkele weken geleden publiceerden, blijkt inderdaad dat de coalitiegrootte sterk correleert met bepaalde maatstaven voor overheidsfunctioneren, zoals het al dan niet toelaten van vrije meningsuiting en het voorzien van publieke goederen.

Ook de mate waarin wetten transparant zijn, hangt sterk samen met de coalitiegrootte. Onderstaande grafiek toont hoe landen die daar hoog op scoren (horizontale as) ook sterk inzetten op transparante wetten (verticale as). België en buurlanden Duitsland, Frankrijk en Nederland bevinden zich boven het 80e percentiel voor beide maatstaven.

Clientelisme

De coalitiegrootte vertoont ook een sterke correlatie met wat het ‘V-Dem’-project omschrijft als ‘cliëntelisme’ of politieke klantenbinding. Daarmee wordt ernaar gepeild of de overheidsuitgaven alle burgers ten goede komen of eerder gericht zijn op specifieke sociale groepen of sectoren binnen de economie**.

Hieronder wordt de eerste grafiek hernomen, dit keer met cliëntelisme op de verticale as. Onmiddellijk valt de relatief lage score voor België op. Ons land valt voor dit kengetal in het 64%-percentiel. Niet minder dan 63 landen doen beter. Armenië, Ghana en Jamaica bezondigen zich minder vaak aan die praktijken.

Dat er subsidies worden toegekend aan specifieke sectoren in bijvoorbeeld de voedselbevoorrading en energieopwekking, hoeft niet problematisch te zijn. Maar het is natuurlijk wel een hellend vlak. Een regering die al te vaak cadeautjes uitdeelt aan specifieke bevolkingsgroepen, zal moeilijker de welvaart voor heel de bevolking kunnen maximaliseren. Elke euro aan overheidsinkomsten kan immers maar één keer worden uitgegeven. Zeker nu de rentevoeten aan hun klim begonnen zijn.

* Smith en Bueno de Mesquita gebruiken deze term iets anders dan wij. Het gaat niet zozeer over het aantal coalitiepartners, als wel over het aantal stemgerechtigden die rechtstreeks hun steun verlenen aan de coalitie, eerder dan bijvoorbeeld blind het stemadvies van een lokale militaire of geestelijke leider te volgen. In dat laatste geval maakt alleen die leider deel uit van de coalitie, en niet de stemmers die hij of zij wist te overtuigen om de coalitie te steunen.

** V-Dem omschrijft deze variabele als volgt: “Clientelism: (…) extent to which spending is on particularistic goods or on public goods intended to benefit all communities within a society”.